nóvember, 2007

fagra ísland

blog

í draumi sérhvers manns er fall hans falið. þetta á ekki síður við um stjórnmálaflokka og sannaðist eftirminnilega á framsóknarflokknum. barnaleg oftrú þeirra á álbræðslum sem takmarki í sjálfu sér varð til þess að einangra flokkinn frá þjóðinni og hraða uppdráttarsýki hans og innra hruni. þeirri fráleitu virkjana- og stóriðjupólitík, sem engu skyldi eira og reisa álver við hvern vog, höfnuðu kjósendur í tvígang.

í lok stóriðjuáratugar framsóknar, fyrir ári síðan, virtust í burðarliðnum ný álver hvert sem litið var og gríðarlegar virkjanaframkvæmdir vegna þeirra; álver í helguvík, keilisnesi, húsavík, þorlákshöfn, húnavatnssýsla, eyjafjörður og tvöföldun í straumsvík. meirihluti landsins virtist undir en á undraskömmum tíma hafa horfur í þessum efnum breyst. það er fagnaðarefni, bæði af umhverfisástæðum og vegna þess að áliðnaður er orðinn heldur stór hluti af efnahag okkar og óheppilegt að hafa svo mörg egg í sömu körfu.

straumsvíkurhvörf

eins og rafvæðingin hófust breytingarnar í stóriðjupólitíkinni í hafnarfirði. straumhvörfin urðu í straumsvík. forysta samfylkingar í bæjarmálum í hafnarfirði tryggði að umdeild ákvörðun um stórfellda stækkun álversins var ekki tekin af fáum heldur borin undir alla íbúa. þó finna megi ýmislegt að þeim kosningum, einsog öllum lýðræðislegum kosningum, voru þær farsælar. þær sýndu að gríðarleg andstaða var meðal bæjarbúa við fyrirætlanirnar og engin ástæða að heimila stækkun.

önnur hvörf urðu þegar samfylkingin settist í ríkisstjórn, eftir að hafa endurskoðað virkjana- og stóriðjustefnu sína og farið fram í kosningum undir kjörorðinu fagra ísland. í stjórnarsáttmálanum er ákveðið að hætta leyfisveitingum þar til áætlun um þau landsvæði sem friða skal er tilbúin. iðnaðarráðherra endurskoðar vatnalög og aðra löggjöf um virkjanir og mun ekki fara fram með yfirgangi í þágu virkjana og stóriðju einsog áður var. umhverfisráðherra lýsir svo þeirri stefnubreytingu að mengandi stóriðja fái ekki fríar heimildir í framtíðinni og ísland  muni ekki leita eftir sérstökum ókeypis heimildum fyrir þau. allt hefur þetta orðið til að hægja á ferðinni, draga úr áhuga álfyrirtækja og á álfyrirtækjum.

í þriðja lagi gerðist það á árinu að landsvirkjun lýsti yfir að hún seldi ekki orku til nýrra álvera á suðvesturlandi. þessi stefnubreyting er mjög lofsverð. hún þýðir að ekki er útlit fyrir ný álver á suðvesturlandi á næstu árum nema e.t.v. í helguvík. þar virðist hinsvegar óvissa aukast vegna hræringa í hitaveitu suðurnesja, orkuöflunar, andstöðu við línulagnir, óvissu um mengunarheimildir og forystuskipti í orkuveitu reykjavíkur.

spennandi tímar

hið fjórða sem gerst hefur í ár er að samfylkingin er komin í meirihlutasamstarf í reykjavík. spennandi er að fylgjast með þeim áherslubreytingum sem eru að verða í orkumálum hjá borginni og hver afdrif umdeildra virkjanaáforma á hellisheiði og hálendinu verða. margt bendir til að farsælla að fara hægar í nýtingu jarðhita en ítrustu hugmyndir gerðu ráð fyrir. er það bæði vegna þess að við erum enn að læra mikið um jarðhita og að nýjar aðferðir og tækni geta fært okkur miklu öflugri virkjanir með minni umhverfisáhrifum innan fárra ára.

þó fagra ísland sé enn ekki í hendi og mikilvægt að halda vöku sinni sýna þó þessi dæmi að við getum leyft okkur að vona og vinna áfram að því. því breytingarnar sem orðið hafa geta leitt til þess að við fáum betri orkuvinnslutækni með minni umhverfisáhrifum í þágu síður mengandi starfsemi en álbræðslu. það er háð því að við missum okkur ekki aftur í græðgina og skammtímasjónarmiðin, því sá kann allt sem bíða kann.

(Pistill þessi birtist í 24 stundum 17.11.07)

Stjórnmál og viðskipti

blog

atburðir undanfarinna vikna í orkuiðnaðinum á íslandi sýna okkur enn einu sinni fram á það sem eru að verða viðtekin sannindi, að stjórnmál og viðskipti eiga ámóta vel saman og olía og eldur. gagnast vel ef brenna á eitthvað til grunna, en síður til uppbyggingar. fall hins ólánlega borgarstjórnarflokks sjálfstæðisflokksins er gott dæmi um það.

en hverju sætir þetta? á síðustu öld drottnuðu stjórnmálin yfir viðskiptunum, réðu því hverjir fengu landsfé, leyfi til starfsemi og réðu öllu öðru sem máli skipti.  en á nýrri öld unum við einfaldlega ekki samkrulli stjórnmála og viðskipta. sem betur fer.

menntaskólafrjálshyggja

þessari viðhorfsbreytingu ræður ekki menntaskólafrjálshyggja eins og einkennir þá sem til voru í allt með eða án villa. það er trúaratriði hjá fáum að hið opinbera geti ekki staðið fyrir atvinnustarfsemi. þannig getur hið opinbera rekið orkuiðnaðinn eða falið það einkaaðilum og hið sama gildir um margar aðrar greinar í samfélaginu. en á hinu fer illa að hið opinbera og einkaaðilar starfi á sama markaði. það skapar viðvarandi átök, deilur um jafnræði, samkeppnisstöðu o.s.frv.

enn verr virðist gefast að blanda eignarhaldi opinberra aðila og einkaaðila í fyrirtækjum, eins og dæmið um reykjavík energy invest sýnir. ástæðan er augljós, það eru einfaldlega allt aðrar kröfur gerðar til hins opinbera en einkafyrirtækja og því hætt við að sameiginlegt eignarhald gangi illa. þannig þarf í viðskiptum að taka skjótar ákvarðanir, meðan hið opinbera á að leggja áherslu á vandaða málsmeðferð og ítarlega umræðu. í viðskiptum er leynd stundum nauðsynleg, meðan hið opinbera þarf að leggja áherslu á gagnsæi og hefur upplýsingaskyldu. í viðskiptum þarf að ívilna viðskiptavinum og starfsmönnum, meðan jafnræðis er krafist af hinu opinbera.

það er þess vegna engin tilviljun að samkrull einkafyrirtækja og hins opinbera í fyrirtækjum valdi deilum, tortryggni og úlfúð. annað dótturfyrirtæki orkuveitunnar, lína.net, sýndi okkur þetta líka. eftir viðvarandi deilur um samkeppnisrekstur og samstarf við einkaaðila var ljósleiðaralagningin flutt inn í orkuveituna. við það varð sátt um starfsemina og í dag er helst deilt um hvort ljósleiðarinn sé 10 eða 20 milljarða virði. norðmenn, sem gengið hafa nokkuð langt í samstarfi hins opinbera við einkafyrirtæki, virðast líka finna fyrir breyttu umhverfi þar sem deilur í tengslum við kaupréttarsamninga, mútugreiðslur o.fl.  hafa skekið fyrirtæki með aðild hins opinbera. allt virðist þannig bera að sama brunni, að í nútímasamfélagi fari blandað eignarhald hins opinbera og einkafyrirtækja illa saman.

ábyrgð stjórnvalda

stjórnmálin eiga hins vegar að greiða atvinnulífinu leið, ekki síst inn á nýja markaði eins og iðnaðarráðherra hefur gert með ágætum síðustu daga í indónesíu. það á líka að styðja við nýsköpun og hið opinbera mun trúlega enn um hríð styðja nýsköpunarfyrirtæki með hlutafjárframlögum, en það er mikilvægt að sá stuðningur sé alfarið byggður á faglegum sjónarmiðum og laus við pólitísk afskipti. sú reynsla sem verið hefur af slíkri starfsemi hlýtur þó líka að vekja vaxandi efasemdir um að rétt sé af hinu opinbera að styrkja fyrirtæki með þeim hætti. skýrara og farsælla virðist að veita fremur beina styrki til rannsókna og þróunar, enda vandséð hvað hið opinbera á að fá út úr eignaraðild í nýsköpunarfyrirtækjum. því þegar allt kemur til alls á hið opinbera að einbeita sér að hinu opinbera:  að því að veita almannaþjónustu og sinna rekstri í almannþágu og veita fólki og fyrirtækjum þjónustu.